• Mart 29, 2024

HİLMİ YAVUZ DOĞU/BATI VE GELENEK/MODERNİTE

BySemih Hasançebi

Kas 24, 2020

“Geleneksel olan, Birleştirir; Modern olan, Farklılaştırır”
Türk toplumundaki etnik ya da mezhepsel ikiliklerin kıyıcı bir ideolojik karşıtlığa dönüşmesinin tarihi çok eskilere çıkmıyor. Elbette herkesin onayladığı gibi, Kürt’lüğe ve Türk’lüğe, Alevî’liğe ve Sünnî’liğe ilişkin farklılıklar, daha başından beri biliniyor, ama bu farklılıklar, deyiş yerindeyse, barış içinde birlikte yaşama’ya hiçbir kayıt ve koşulda engel olmuyordu. Yıllarca iyi komşuluk ilişkileri yaşayan farklı etnisiteden ya da farklı din ya da mezhepten ailelerin, bu türden ayrımların farkında bile olmadıklarını, bizzat kendi tanıklıklarından biliyoruz. Peki, öyleyse ne oldu da etnisite, mezhep ya da din farklılığı, barış içinde birlikte yaşama’yı ideolojik bir ayrılık savaşına dönüştürdü?
Kolay ve hazır çözümler, hiçbir zaman bir sosyolojik analizin yerini tutamaz. Dış ve yabancı mihrakların bu türden ayrılıkları kışkırttığı, teşvik ettiği ve desteklediği, bu hazır ve kolaycı çözümlerin başında gelir. Oysa asıl mesele, hiç şüphesiz, Modernleşmeyle ilgilidir. Modernlik, Geleneksel olanın aksine, farklılıklar üzerine temellenir. Daha önce de bir yazımda belirttim: Modernlik Weber’in, Habermas’ın ve daha başkalarının da ısrarla dilegetirdikleri gibi, farklılıklar referans alınarak inşa edilir. Modern öncesi Geleneksel toplumlar ise, farklılıkları, akrabalık, mahallelilik ya da hemşehrilik ilişkileri bağlamında silen, onları akrabalık, mahallelilik ya da hemşehrilik düzeyinde birleştiren bir Birlik ve Beraberlik yapısı sergilerler. Etnisite, mezhep veya din farklılıklarının akrabalık, mahallelilik veya (her ne kadar Gordon Childe, şehirlilik, dolayısıyla modernlik bağlamında, akrabalık ilişkilerinden ayırsa da) hemşehrilik örüntülerinin öne çıkarak başat (hâkim, dominant) olmaları dolayısıyla, geriye itildiklerini söylemek mümkündür. Şema şöyledir:
Geleneksel Toplumlar: Modern Toplumlar:
(Birleştirici Düzeyler ) (Farklılaştırıcı Düzeyler)
Akrabalık Etnisite Farklılığı
Mahallelilik Mezhep Farklılığı
Hemşehrilik Din Farklılığı
Claude Lévi-Strauss, ‘sahihlik düzeyleri’ (‘niveaux d’authenticité’) biçiminde kavramsallaştırdığı birleştirici örüntüleri, insanlar arası somut ilişkiler olarak tanımlar. 1979 Yılında İngiltere’de yayımlanan Encounter Dergisinde Jean-Marie Benoist’le yaptığı konuşmada, meseleyi hukuk antropolojisi bağlamında ele alır ve insan haklarının (ve elbette özgürlüğün) soyut ve genel tanımlarını değil, somut insan ilişkilerine dayalı pratikleri tercih ettiğini bildirir. ‘Felsefe Yazıları’ kitabımda da belirttiğim gibi, Lévi-Strauss, insan haklarının soyut ve ahlaksal bir bireyin hakları olarak değil, ‘yaşayan, gerçek bir bireyin’ somut hakları olarak alımlanması gerektiğini vurgular.
Lévi-Strauss’un, insan hakları konusundaki önesürüşlerinin, Geleneksel Toplumlardaki Birleştirici Başat Düzeyler ile Modern Toplumlardaki Farklılaştırıcı Başat Düzeyler bağlamında da geçerli olduğunu düşünebiliriz. Dolayısıyla, Modernlik akrabalık, mahallelilik (ve zorunlu olarak aynı şehirden değil, ama aynı köyden veya ilçeden geliyor olmak anlamında) hemşehrilik örüntülerini, gündelik hayatta ‘yaşayan gerçek bireyler’ arasındaki ilişkileri düzenleyen, birleştirici ve somut referanslar olmaktan çıkarmış, onların yerine, Geleneksel toplumlarda bir mesele teşkil etmeyen etnisite, mezhep ve din ayrılıklarının, farklılaştırıcı soyut referanslarını hâkim kılmıştır. Ötekileştirme, ancak Farklılığın öne çıkmasıyla mümkün olabilir. Akrabalık, Mahallelilik ve Hemşerilik gibi birleştirici örüntülerin başat olduğu Geleneksel toplumların, sosyolojik anlamda ötekileştirici bir konumu yoktur.
İşte, ‘ah, geçmişte aynı mahallede kapıkomşu yaşardık! Kimse komşusunun alevî mi, ermeni mi, kürt mü olduğunu bilmez, bilse de önemsemezdi!’sözünün sosyolojik analizi budur. Bu Farklılıkların Modernleşmeyle birlikte kaçınılmaz olduğunun fark edilmesi ve artık dış mihraklara işaret eden komplo teorileri ile açıklanmaması veya nostaljilerle alımlanmaması gerekir[2009].

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.